Noam Chomsky: „Jest jasne, że ludzka natura istnieje”

We wszystkich obszarach jego wizja jest sprzeczna z naszymi intelektualnymi nawykami. Od czasów Levi-Straussa, Foucaulta i Derida poszukujemy znaków wolności w plastyczności człowieka i wielości kultur. Chomsky natomiast broni idei niezmienności ludzkiej natury i wrodzonych struktur psychicznych i w tym widzi podstawę naszej wolności.

Gdybyśmy byli naprawdę plastyczni, mówi jasno, gdybyśmy nie mieli naturalnej twardości, nie mielibyśmy siły się oprzeć. I po to, aby skupić się na tym, co najważniejsze, kiedy wszystko wokół próbuje nas odwrócić i rozproszyć naszą uwagę.

Urodziłeś się w Filadelfii w 1928 roku. Twoi rodzice byli imigrantami, którzy uciekli z Rosji.

Mój ojciec urodził się w małej wiosce na Ukrainie. Wyjechał z Rosji w 1913, aby uniknąć wcielenia do wojska żydowskich dzieci — co było równoznaczne z wyrokiem śmierci. A moja mama urodziła się na Białorusi i jako dziecko przyjechała do USA. Jej rodzina uciekała przed pogromami.

Jako dziecko chodziłeś do postępowej szkoły, ale jednocześnie mieszkałeś w środowisku żydowskich imigrantów. Jak opisałbyś atmosferę tamtej epoki?

Językiem ojczystym moich rodziców był jidysz, ale, co dziwne, w domu nie słyszałem ani słowa w jidysz. W tym czasie istniał konflikt kulturowy między zwolennikami jidysz a bardziej „nowoczesnym” hebrajskim. Moi rodzice byli po hebrajskiej stronie.

Mój ojciec uczył tego w szkole i od najmłodszych lat studiowałem z nim, czytając Biblię i współczesną literaturę po hebrajsku. Ponadto mój ojciec interesował się nowymi pomysłami w dziedzinie edukacji. Wszedłem więc do eksperymentalnej szkoły opartej na pomysłach Johna Deweya.¹. Nie było ocen, nie było rywalizacji między uczniami.

Kiedy kontynuowałem naukę w klasycznym systemie szkolnym, w wieku 12 lat zdałem sobie sprawę, że jestem dobrym uczniem. Byliśmy jedyną żydowską rodziną na naszym terenie, otoczoną przez irlandzkich katolików i niemieckich nazistów. Nie rozmawialiśmy o tym w domu. Ale najdziwniejsze jest to, że dzieci, które wróciły z zajęć z jezuickimi nauczycielami, którzy wygłaszali płomienne przemówienia antysemickie w weekend, kiedy mieliśmy grać w baseball, zupełnie zapomniały o antysemityzmie.

Czy to dlatego, że dorastałeś w wielojęzycznym środowisku, najważniejszą rzeczą w twoim życiu była nauka języka?

Musiał być jeden głęboki powód, który stał się dla mnie jasny bardzo wcześnie: język ma fundamentalną właściwość, która od razu rzuca się w oczy, warto pomyśleć o fenomenie mowy.

Każdy mówca poznał skończoną liczbę zasad, które pozwalają mu wypowiadać nieskończoną liczbę sensownych stwierdzeń. To jest twórcza esencja języka, co czyni go wyjątkową umiejętnością, którą posiadają tylko ludzie. Złapali to niektórzy filozofowie klasyczni — Kartezjusz i przedstawiciele szkoły Port-Royal. Ale było ich niewielu.

Kiedy zacząłeś pracować, dominował strukturalizm i behawioryzm. Dla nich język jest arbitralnym systemem znaków, którego główną funkcją jest zapewnienie komunikacji. Nie zgadzasz się z tą koncepcją.

Jak to się dzieje, że rozpoznajemy serię słów jako ważne wyrażenie naszego języka? Kiedy podejmowałem te pytania, uważano, że zdanie jest gramatyczne wtedy i tylko wtedy, gdy coś znaczy. Ale to absolutnie nieprawda!

Oto dwa zdania pozbawione znaczenia: „Bezbarwne zielone idee śpią wściekle”, „Bezbarwne zielone idee śpią wściekle”. Pierwsze zdanie jest poprawne, mimo że jego znaczenie jest niejasne, a drugie jest nie tylko bezsensowne, ale i niedopuszczalne. Mówca wypowie pierwsze zdanie z normalną intonacją, aw drugim natknie się na każde słowo; ponadto łatwiej zapamięta pierwsze zdanie.

Co sprawia, że ​​pierwsze zdanie jest dopuszczalne, jeśli nie znaczenie? Fakt, że odpowiada zestawowi zasad i reguł konstruowania zdania, jakimi dysponuje każdy native speaker danego języka.

Jak przejść od gramatyki każdego języka do bardziej spekulatywnej idei, że język jest uniwersalną strukturą, która jest naturalnie „wbudowana” w każdą istotę ludzką?

Weźmy na przykład funkcję zaimków. Kiedy mówię „John myśli, że jest mądry”, „on” może oznaczać Johna lub kogoś innego. Ale jeśli powiem „John myśli, że jest mądry”, to „on” oznacza kogoś innego niż John. Dziecko mówiące tym językiem rozumie różnicę między tymi konstrukcjami.

Eksperymenty pokazują, że już od trzeciego roku życia dzieci znają te zasady i przestrzegają ich, mimo że nikt ich tego nie uczył. Jest to więc coś wbudowanego w nas, co sprawia, że ​​jesteśmy w stanie samodzielnie zrozumieć i przyswoić te zasady.

To jest to, co nazywasz gramatyka uniwersalna.

Jest to zestaw niezmiennych zasad naszego umysłu, które pozwalają nam mówić i uczyć się naszego ojczystego języka. Gramatyka uniwersalna zawarta jest w określonych językach, co daje im zestaw możliwości.

Tak więc w angielskim i francuskim czasownik jest umieszczany przed dopełnieniem, a w japońskim po, więc w języku japońskim nie mówi się „John uderzył Billa”, tylko mówi się „John uderzył Billa”. Ale poza tą zmiennością jesteśmy zmuszeni założyć istnienie „wewnętrznej formy języka”, jak powiedział Wilhelm von Humboldt.²niezależne od czynników indywidualnych i kulturowych.

Twoim zdaniem język nie wskazuje na przedmioty, wskazuje na znaczenia. To jest sprzeczne z intuicją, prawda?

Jednym z pierwszych pytań, jakie stawia sobie filozofia, jest pytanie Heraklita: czy można dwukrotnie wejść do tej samej rzeki? Jak ustalimy, że to ta sama rzeka? Z punktu widzenia języka oznacza to zadanie sobie pytania, jak dwa fizycznie różne byty można oznaczyć tym samym słowem. Możesz zmienić jego skład chemiczny lub odwrócić jego bieg, ale rzeka pozostanie rzeką.

Z drugiej strony, jeśli ustawisz bariery wzdłuż wybrzeża i popłyniesz wzdłuż niego tankowcami, stanie się on „kanałem”. Jeśli następnie zmienisz jego powierzchnię i użyjesz go do poruszania się po centrum, stanie się „autostradą”. Krótko mówiąc, rzeka to przede wszystkim koncepcja, konstrukcja myślowa, a nie rzecz. Podkreślał to już Arystoteles.

W dziwny sposób jedynym językiem, który bezpośrednio odnosi się do rzeczy, jest język zwierząt. Taki a taki krzyk małpy, któremu towarzyszą takie a takie ruchy, zostanie przez krewnych jednoznacznie zrozumiany jako sygnał niebezpieczeństwa: tutaj znak bezpośrednio odnosi się do rzeczy. I nie musisz wiedzieć, co się dzieje w umyśle małpy, żeby zrozumieć, jak to działa. Język ludzki nie ma tej właściwości, nie jest środkiem odniesienia.

Odrzucasz pogląd, że stopień szczegółowości naszego rozumienia świata zależy od tego, jak bogate jest słownictwo naszego języka. Jaką rolę przypisujesz różnicom językowym?

Jeśli przyjrzysz się uważnie, zobaczysz, że różnice między językami są często powierzchowne. Języki, które nie mają specjalnego słowa na czerwony, nazywają go „kolorem krwi”. Słowo «rzeka» obejmuje szerszy zakres zjawisk w języku japońskim i suahili niż w języku angielskim, gdzie rozróżniamy rzekę (rzekę), strumień (strumień) i strumień (strumień).

Ale podstawowe znaczenie słowa „rzeka” jest niezmiennie obecne we wszystkich językach. I tak musi być z jednego prostego powodu: dzieci nie muszą doświadczać wszystkich odmian rzeki ani uczyć się wszystkich niuansów terminu „rzeka”, aby mieć dostęp do tego podstawowego znaczenia. Ta wiedza jest naturalną częścią ich umysłu i jest jednakowo obecna we wszystkich kulturach.

Czy zdajesz sobie sprawę, że jesteś jednym z ostatnich filozofów, którzy wyznają ideę istnienia szczególnej natury ludzkiej?

Niewątpliwie istnieje natura ludzka. Nie jesteśmy małpami, nie jesteśmy kotami, nie jesteśmy krzesłami. Oznacza to, że mamy własną naturę, która nas wyróżnia. Jeśli nie ma ludzkiej natury, to znaczy, że nie ma różnicy między mną a krzesłem. To jest niedorzeczne. A jednym z podstawowych składników ludzkiej natury jest umiejętność posługiwania się językiem. Człowiek nabył tę zdolność w toku ewolucji, jest to cecha człowieka jako gatunku biologicznego i wszyscy ją posiadamy w równym stopniu.

Nie ma takiej grupy osób, których umiejętności językowe byłyby niższe od pozostałych. Jeśli chodzi o zmienność osobniczą, nie jest ona znacząca. Jeśli weźmiesz małe dziecko z amazońskiego plemienia, które nie miało kontaktu z innymi ludźmi przez ostatnie dwadzieścia tysięcy lat i przeniesiesz je do Paryża, będzie ono bardzo szybko mówić po francusku.

W istnieniu wrodzonych struktur i reguł języka dostrzegasz paradoksalnie argument na rzecz wolności.

To jest konieczny związek. Nie ma kreatywności bez systemu reguł.

Źródło: filozofia magazynu

^1. John Dewey (1859-1952) był amerykańskim filozofem i innowacyjnym pedagogiem, humanistą, zwolennikiem pragmatyzmu i instrumentalizmu.

^2. Filozof i językoznawca pruski, 1767-1835.