Artur Pietrowski. Problem rozwoju osobowości z punktu widzenia psychologii społecznej. Źródło http://psylib.org.ua/books/petya01/txt14.htm
Należy odróżnić właściwe podejście psychologiczne do rozwoju osobowości i opartej na nim periodyzacji etapów wieku od właściwego podejścia pedagogicznego do konsekwentnego wyodrębniania społecznie zdeterminowanych zadań kształtowania osobowości na etapach ontogenezy.
Pierwsza z nich skupia się na tym, co tak naprawdę badania psychologiczne ujawniają na etapach rozwoju wieku w odpowiednich, określonych warunkach historycznych, co jest („tu i teraz”), a co może być w rozwijającej się osobowości w warunkach celowych oddziaływań wychowawczych. Drugi dotyczy tego, co i jak należy ukształtować w osobowości, aby spełniała wszystkie wymagania, jakie nakłada na nią społeczeństwo w tym wieku. To właśnie drugie właściwe podejście pedagogiczne pozwala na zbudowanie hierarchii działań, które na kolejno zmieniających się etapach ontogenezy powinny pełnić rolę przewodnią dla pomyślnego rozwiązania problemów edukacji i wychowania. Wartość takiego podejścia jest nie do przecenienia. Jednocześnie istnieje niebezpieczeństwo pomieszania obu podejść, co w niektórych przypadkach może prowadzić do zastąpienia rzeczywistego pożądanym. Odnosimy wrażenie, że pewną rolę odgrywają tu czysto terminologiczne nieporozumienia. Termin „formacja osobowości” ma podwójne znaczenie: 1) „formacja osobowości” jako jej rozwój, proces i rezultat; 2) «kształtowanie osobowości» jako celowe /20/ wychowanie (jeśli tak powiem, «kształtowanie», «formowanie», «projektowanie», «formowanie» itp.). Jest rzeczą oczywistą, że jeśli na przykład zostanie stwierdzone, że „działalność społecznie użyteczna” jest wiodącą dla kształtowania osobowości nastolatka, to odpowiada to drugiemu (właściwie pedagogicznemu) znaczeniu terminu „formacja”.
W tak zwanym formacyjnym eksperymencie psychologiczno-pedagogicznym łączy się stanowiska nauczyciela i psychologa. Nie należy jednak zacierać różnicy między tym, co i jak ma kształtować (projektowanie osobowości) psycholog jako nauczyciel (cele edukacji wyznacza, jak wiadomo, nie psychologia, ale społeczeństwo) a tym, czym nauczyciel psycholog powinien zbadać, dowiedzieć się, co było i co się stało w strukturze rozwijającej się osobowości pod wpływem pedagogicznego oddziaływania.