Płyn mózgowo-rdzeniowy to płyn, który obmywa struktury ośrodkowego układu nerwowego: mózg i rdzeń kręgowy. Pełni rolę ochronną i amortyzującą. Płyn mózgowo-rdzeniowy jest w stanie normalnym, pozbawiony zarazków. Pojawienie się w nim zarazka może być odpowiedzialne za poważne patologie zakaźne.

Definicja

Płyn mózgowo-rdzeniowy lub CSF to płyn otaczający ośrodkowy układ nerwowy (mózg i rdzeń kręgowy). Krąży przez układ komorowy (komory zlokalizowane w mózgu) i przestrzeń podpajęczynówkową.

Dla przypomnienia centralny układ nerwowy otaczają otoczki zwane oponami, składające się z 3 warstw:

• dura, gruba warstwa zewnętrzna;
• pajęczynówka, cienka warstwa między oponą twardą a pia mater;
• pia mater, wewnętrzny cienki arkusz, przylegający do powierzchni mózgu.

Przestrzeń między pajęczynówką a pia mater odpowiada przestrzeni podpajęczynówkowej, miejscu krążenia płynu mózgowo-rdzeniowego.

Korzyści

Całkowitą dzienną produkcję płynu mózgowo-rdzeniowego szacuje się na około 500 ml.

Jego objętość wynosi 150 – 180 ml, u dorosłych, więc odnawia się kilka razy dziennie.

Jego ciśnienie mierzy się za pomocą nakłucia lędźwiowego. Szacuje się, że u dorosłych wynosi od 10 do 15 mmHg. (5 do 7 mmHg u niemowląt).

Gołym okiem CSF jest przezroczystą cieczą, o której mówi się, że jest kamienną wodą.

Kompozycja

Płyn celfalo-rdzeniowy składa się z:

• woda;
• leukocyty (białe krwinki) <5/mm3;
• białek (tzw. proteinorrachia) w granicach 0,20 – 0,40 g/L;
• glukoza (znana jako glycorrachia) stanowi 60% glikemii (poziom cukru we krwi), czyli około 0,6 g/l;
• wiele jonów (sód, chlor, potas, wapń, wodorowęglan)

Płyn mózgowo-rdzeniowy jest całkowicie sterylny, to znaczy nie zawiera drobnoustrojów chorobotwórczych (wirusy, bakterie, grzyby).

Korzyści

Płyn mózgowo-rdzeniowy to płyn, który kąpie struktury ośrodkowego układu nerwowego. Pełni rolę ochronną i amortyzującą te ostatnie, w szczególności podczas ruchów i zmiany pozycji. Płyn mózgowo-rdzeniowy jest prawidłowy, wolny od zarazków (sterylny). Pojawienie się w nim zarazka może być odpowiedzialne za poważne patologie infekcyjne, które mogą prowadzić do następstw neurologicznych, a nawet śmierci pacjenta.

Wydzielanie i krążenie

Płyn mózgowo-rdzeniowy jest wytwarzany i wydzielany przez sploty naczyniówkowe odpowiadające strukturom zlokalizowanym na poziomie ścian różnych komór (komory boczne, III i IV komora) i umożliwiających połączenie układu krwionośnego z centralnym system nerwowy .

Na poziomie komór bocznych występuje ciągła i swobodna cyrkulacja płynu mózgowo-rdzeniowego, następnie do komory III przez otwory Monroe, a następnie do komory IV przez wodociąg Sylviusa. Następnie łączy się z przestrzenią podpajęczynówkową przez otwory Lusckiej i Magendie.

Jego reabsorpcja odbywa się na poziomie pajęczynówki Pacchioni (narośla kosmkowe zlokalizowane na zewnętrznej powierzchni pajęczynówki), umożliwiając jej przepływ do zatoki żylnej (a dokładniej górnej podłużnej zatoki żylnej) i tym samym powrót do krążenia żylnego . .

Analiza płynu mózgowo-rdzeniowego umożliwia wykrycie wielu patologii, z których większość wymaga pilnej opieki. Analiza ta jest wykonywana przez nakłucie lędźwiowe, które polega na pobraniu płynu mózgowo-rdzeniowego przez wprowadzenie cienkiej igły pomiędzy dwa kręgi lędźwiowe (w większości przypadków między 4 a 5 kręgiem lędźwiowym w celu uniknięcia jakiegokolwiek ryzyka uszkodzenia rdzenia kręgowego , zatrzymując się naprzeciw drugiego kręgu lędźwiowego). Nakłucie lędźwiowe jest czynnością inwazyjną, którą musi wykonać lekarz stosując aseptykę.

Istnieją przeciwwskazania (poważne zaburzenia krzepnięcia, objawy nadciśnienia śródczaszkowego, infekcja w miejscu wkłucia) oraz mogą wystąpić działania niepożądane (zespół ponakłucia lędźwiowego, infekcja, krwiak, bóle krzyża).

Analiza CSF obejmuje:

• badanie makroskopowe (badanie gołym okiem pozwalające na analizę wyglądu i koloru płynu mózgowo-rdzeniowego);
• badanie bakteriologiczne (poszukiwanie bakterii z wykonaniem kultur);
• badanie cytologiczne (poszukiwanie liczby białych i czerwonych krwinek);
• badanie biochemiczne (poszukiwanie ilości białek, glukozy);
• dodatkowe analizy można wykonać dla określonych wirusów (wirus Herpes, Cytomegalovirus, Enterovirus).

Zakaźne patologie

Zapalenie opon mózgowych

Odpowiada to zapaleniu opon mózgowo-rdzeniowych, które w większości przypadków jest wtórne do zakażenia czynnikiem chorobotwórczym (bakteria, wirus, a nawet pasożyt lub grzyb) w wyniku zanieczyszczenia płynu mózgowo-rdzeniowego.

Główne objawy zapalenia opon mózgowych to:

• rozproszone i intensywne bóle głowy z dyskomfortem spowodowanym hałasem (fonofobia) i światłem (światłowstręt);
• gorączka ;
• nudności i wymioty

W badaniu klinicznym można wykryć sztywność opon mózgowych, czyli niepokonany i bolesny opór przy zginaniu szyi.

Tłumaczy się to skurczem mięśni przykręgowych w związku z podrażnieniem opon mózgowych.

W przypadku podejrzenia zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych konieczne jest całkowite rozebranie pacjenta w celu poszukania oznak plamicy piorunującej (krwotocznej plamki na skórze związanej z zaburzeniami krzepnięcia, która nie znika pod wpływem nacisku). Purpura fulminans jest oznaką bardzo ciężkiej infekcji, najczęściej wtórnej do infekcji meningokokami (bakteriami). Jest to stan zagrożenia życia, który wymaga domięśniowego lub dożylnego wstrzyknięcia antybiotyku tak szybko, jak to możliwe.

Często dla pewności diagnozy konieczne są dodatkowe badania:

• nakłucie lędźwiowe (z wyjątkiem przypadków przeciwwskazań) umożliwiające przeprowadzenie analizy;
• ocena biologiczna (morfologia krwi, ocena hemostazy, CRP, jonogram krwi, glikemia, kreatynina w surowicy i posiewy krwi);
• pilne obrazowanie mózgu w przypadkach, które są przeciwwskazaniem do nakłucia lędźwiowego: zaburzenia świadomości, deficyt neurologiczny i/lub drgawki.

Analiza płynu mózgowo-rdzeniowego umożliwia ukierunkowanie na rodzaj zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych i potwierdzenie obecności czynnika chorobotwórczego.

Leczenie będzie zależeć od rodzaju zarazka obecnego w płynie mózgowo-rdzeniowym.

Zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych

Definiuje się go przez skojarzenie zapalenia mózgu i otoczek opon mózgowych.

Opiera się na powiązaniu zespołu oponowego (bóle głowy, wymioty, nudności i sztywność opon mózgowych) z upośledzeniem mózgu kierowanym obecnością zaburzeń świadomości, częściowymi lub całkowitymi napadami drgawkowymi lub nawet objawami deficytu neurologicznego (ubytek motoryczny). , afazja).

Zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych jest poważną patologią, która może prowadzić do śmierci pacjenta i dlatego wymaga pilnej pomocy medycznej.

Podejrzenie zapalenia opon i mózgu wymaga pilnego obrazowania mózgu i musi być wykonane przed nakłuciem lędźwiowym.

Inne dodatkowe badania potwierdzają diagnozę:

• ocena biologiczna (morfologia krwi, CRP, jonogram krwi, posiewy krwi, ocena hemostazy, kreatynina w surowicy);
• można wykonać EEG (elektroencefalogram), który może wykazywać oznaki uszkodzenia mózgu.

Postępowanie medyczne musi być szybkie, a następnie dostosowane do ujawnionego zarazka.

rakowe zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych

Rakologiczne zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych to zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych spowodowane obecnością komórek rakowych znajdujących się w płynie mózgowo-rdzeniowym. Dokładniej jest to kwestia przerzutów, czyli wtórnego rozsiewu wynikającego z pierwotnego raka (w szczególności raka płuc, czerniaka i raka piersi).

Objawy są polimorficzne, na które składają się:

• zespół oponowy (ból głowy, nudności, wymioty, sztywność karku);
• zaburzenia świadomości;
• zmiana behawioralna (utrata pamięci);
• drgawki;
• deficyt neurologiczny.

W celu potwierdzenia diagnozy konieczne są dodatkowe badania:

• wykonanie obrazowania mózgu (MRI mózgu), które może wykazywać oznaki przemawiające za diagnozą;
• nakłucie lędźwiowe w celu wykrycia obecności komórek nowotworowych w płynie mózgowo-rdzeniowym, a tym samym potwierdzenia diagnozy.

Prognozy dotyczące rakowego zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych są dziś nadal ponure, przy niewielu skutecznych środkach terapeutycznych.

Wodogłowie

Wodogłowie to nagromadzenie nadmiernej ilości płynu mózgowo-rdzeniowego w układzie komorowym mózgu. Wykazuje się to wykonując obrazowanie mózgu, w którym stwierdza się rozszerzenie komór mózgowych.

Nadmiar ten może spowodować wzrost ciśnienia śródczaszkowego. Rzeczywiście, ciśnienie wewnątrzczaszkowe będzie zależeć od kilku parametrów, którymi są:

• miąższ mózgu;
• płyn mózgowo-rdzeniowy;
• objętość naczyń mózgowych.

Tak więc, gdy jeden lub więcej z tych parametrów zostanie zmodyfikowany, będzie to miało wpływ na ciśnienie wewnątrzczaszkowe. Nadciśnienie śródczaszkowe (HTIC) definiuje się jako wartość >20 mmHg u dorosłych.

Istnieją różne rodzaje wodogłowia:

• wodogłowie niekomunikujące (obturacyjne): odpowiada nadmiernemu nagromadzeniu płynu mózgowo-rdzeniowego w układzie komorowym w następstwie przeszkody wpływającej na krążenie płynu mózgowo-rdzeniowego, a tym samym jego reabsorpcji. Najczęściej jest to spowodowane obecnością guza uciskającego układ komorowy, ale może być również wtórne do wad rozwojowych obecnych od urodzenia. Powoduje wzrost ciśnienia śródczaszkowego wymagający pilnego leczenia. Możliwe jest wykonanie zewnętrznego bypassu komorowego płynu mózgowo-rdzeniowego (rozwiązanie tymczasowe) lub jeszcze niedawno opracowane wykonanie endoskopowej ventriculocisternostomii (stworzenie połączenia między układem komorowym mózgu a cysternami, co odpowiada powiększeniu podpajęczynówkowego przestrzeni), pozwalając w ten sposób ominąć przeszkodę i znaleźć odpowiedni przepływ płynu mózgowo-rdzeniowego;
• wodogłowie komunikujące (nie obturacyjne): odpowiada nadmiernemu nagromadzeniu płynu mózgowo-rdzeniowego w związku z genem reabsorpcji płynu mózgowo-rdzeniowego. Najczęściej jest wtórne do krwotoku podpajęczynówkowego, urazu głowy, zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych lub ewentualnie idiopatycznego. Wymaga leczenia przez wewnętrzny przeciek płynu mózgowo-rdzeniowego zwany przeciekiem komorowo-otrzewnowym (jeśli płyn jest kierowany do jamy otrzewnej) lub przeciek komorowo-przedsionkowy (jeśli płyn jest kierowany do serca);
• przewlekłe wodogłowie przy normalnym ciśnieniu: odpowiada nadmiarowi płynu mózgowo-rdzeniowego w układzie komorowym mózgu, ale bez wzrostu ciśnienia śródczaszkowego. Najczęściej dotyka dorosłych, po 60 latach z przewagą mężczyzn. Mechanizm patofizjologiczny jest wciąż słabo poznany. Można go znaleźć u osób po przebytym krwotoku podpajęczynówkowym, urazie głowy lub po operacji wewnątrzczaszkowej.

Jest on definiowany przez większość czasu przez triadę objawów, zwaną triadą Adamsa i Hakima:

• upośledzenie pamięci;
• zaburzenia zwieracza (nietrzymanie moczu);
• kłopoty z chodzeniem z powolnym chodzeniem.

Obrazowanie mózgu może pokazać rozszerzenie komór mózgowych.

Postępowanie opiera się głównie na założeniu wewnętrznego pomostowania komorowego, albo komorowo-otrzewnowego, albo komorowo-przedsionkowego.

Inne patologie

Analiza płynu mózgowo-rdzeniowego może ujawnić wiele innych patologii:

• krwotok podpajęczynówkowy z oznakami krążenia krwi w płynie mózgowo-rdzeniowym;
• choroby zapalne wpływające na ośrodkowy układ nerwowy (stwardnienie rozsiane, sarkoidoza itp.);
• choroby neurodegeneracyjne (choroba Alzheimera);
• neuropatie (zespół Guillain-Barré).