Jedną z chorób prionowych jest choroba Creutzfeldta-Jakoba. Są to rzadkie choroby charakteryzujące się zwyrodnieniem ośrodkowego układu nerwowego i nazywane są również podostrymi pasażowalnymi encefalopatiami gąbczastymi (TSE). Są one spowodowane nagromadzeniem w mózgu normalnego, ale słabo skonformowanego białka, białka prionowego (1). Niestety choroba Creutzfeldta-Jakoba charakteryzuje się szybkim i śmiertelnym przebiegiem oraz brakiem leczenia. Każdego roku we Francji występuje od 100 do 150 przypadków (2).

Choroba często zaczyna się od niespecyficznych zaburzeń, takich jak bezsenność lub lęk. Stopniowo pojawiają się zaburzenia pamięci, orientacji i języka. Objawia się to potem zaburzeniami psychicznymi, a także ataksją móżdżkową (niestabilność podczas stania w bezruchu i chodzenia, której towarzyszy chwianie się podobne do pijaństwa). Występują również typowe zmiany w ośrodkowym układzie nerwowym (blaszki florystyczne, złogi amyloidowe PrPres otoczone wakuolami).

Dotyczy to obu płci, jednak z dużą częstością u młodych dorosłych.

Niestety nie ma wiarygodnego testu diagnostycznego. Elektroencefalogram (EEG) może zidentyfikować stosunkowo specyficzne zaburzenia aktywności mózgu. MRI ujawnia specyficzne nieprawidłowości w pewnych obszarach mózgu (jądrach podstawnych, korze), dla których istnieje niewiele diagnoz różnicowych.

Jeżeli wszystkie te elementy kliniczne i parakliniczne pozwalają na postawienie diagnozy choroby Creutzfeldta-Jakoba, to jest to diagnoza tylko prawdopodobna: w rzeczywistości dopiero badanie tkanki mózgowej, wykonywane częściej po śmierci, pozwala na potwierdzenie diagnoza.

Choroba Creutzfelda-Jakoba jest jedyną ludzką chorobą, która może mieć przyczynę genetyczną (z powodu mutacji w genie kodującym białko prionowe, najczęściej mutacja E200K), zakaźną (wtórną do zakażenia) lub sporadyczną ( przypadkowe wystąpienie, bez mutacji lub ekspozycji na egzogenny prion).

Jednak najczęstsza jest postać sporadyczna: stanowi ona 85% wszystkich podostrych pasażowalnych encefalopatii gąbczastych (TSE) diagnozowanych każdego roku. W takim przypadku choroba zwykle pojawia się po 60 latach i postępuje przez okres około 6 miesięcy. Gdy choroba jest genetyczna lub zakaźna, objawy są wcześniejsze i postępują wolniej. W postaciach zakaźnych okres inkubacji może być niezwykle długi i przekraczać 50 lat.

Białko prionowe (PrPc) jest białkiem fizjologicznym, które u wielu gatunków występuje w bardzo konserwatywny sposób. W neuronach mózgu białko prionowe może stać się patogenne, zmieniając swoją trójwymiarową konformację: zwija się bardzo ciasno, co czyni je hydrofobowymi, słabo rozpuszczalnymi i odpornymi na degradację. Nazywa się to wówczas białkiem prionowym „scrapie” (PrPsc). PrPsc agregują ze sobą i tworzą złogi, które namnażają się wewnątrz i na zewnątrz komórek mózgowych, zaburzając ich funkcje i mechanizmy przetrwania.

W tej nieprawidłowej postaci białko prionowe jest również zdolne do przekazywania swojej anomalii konformacyjnej: w kontakcie z PrPsc, normalne białko prionowe z kolei przyjmuje nieprawidłową konformację. To jest efekt domina.

Ryzyko przeniesienia między jednostkami

Przenoszenie międzyosobnicze chorób prionowych jest możliwe po przeszczepieniu tkanek lub po podaniu hormonów wzrostu. Najbardziej ryzykowne tkanki pochodzą z ośrodkowego układu nerwowego i oka. W mniejszym stopniu płyn mózgowo-rdzeniowy, krew i niektóre narządy (nerki, płuca itp.) mogą również przenosić nieprawidłowy prion.

Ryzyko związane z jedzeniem

 Przeniesienie prionów z bydła na ludzi poprzez spożycie skażonej żywności podejrzewano w 1996 r., podczas dramatycznego kryzysu „wściekłych krów”. Od kilku lat epidemia gąbczastej encefalopatii bydła (BSE) dotyka stada w Wielkiej Brytanii3. Rozprzestrzenianie się tej choroby prionowej, która dotyka dziesiątki tysięcy zwierząt każdego roku, było niewątpliwie spowodowane stosowaniem mączki zwierzęcej, produkowanej z tusz i niewystarczająco odkażonej. Jego pochodzenie pozostaje jednak przedmiotem dyskusji.

Obecnie nie ma specyficznego leczenia chorób prionowych. Jedyne leki, które można przepisać, to te, które mogą złagodzić lub ograniczyć różne objawy choroby. Wsparcie medyczne, socjalne i psychologiczne jest oferowane pacjentom i ich rodzinom przez Krajową Jednostkę Wsparcia CJD. Poszukiwanie leków mających na celu zapobieganie konwersji PrPc, promowanie eliminacji nieprawidłowych form białka i ograniczanie jego rozprzestrzeniania się jest obiecujące. Interesujący trop jest skierowany do PDK1, jednego z mediatorów komórkowych biorących udział w infekcji. Jego hamowanie umożliwiłoby zarówno zahamowanie zjawiska konwersji poprzez promowanie rozszczepiania PrPc, jak i złagodzenie konsekwencji jego replikacji na przeżycie neuronów.