10 faktów na temat tkanki tłuszczowej

Tkanka tłuszczowa lub „siodło” wygląda jak plaster miodu z bąbelkami. Te pęcherzyki to komórki tłuszczowe (tzw. adipocyty). Są obecne w 14-tygodniowym płodzie. Urodziliśmy się z około 30 milionami adipocytów. Po urodzeniu tkanka tłuszczowa stanowi około 13%. masy ciała noworodka, a pod koniec pierwszego roku już 1 proc. Masa tkanki tłuszczowej wzrasta głównie poprzez zwiększenie wielkości komórek tłuszczowych, które stopniowo wypełniają się trójglicerydami. Ich źródłem w diecie są tłuszcze roślinne i zwierzęce. Trójglicerydy są również produkowane przez wątrobę z cukru (węglowodanów prostych) i kwasów tłuszczowych. – W wyniku złej diety powstające komórki tłuszczowe nadmiernie się rozrastają. W ten sposób „programujemy” nadwagę i otyłość w wieku dorosłym – mówi prof. Andrzej Milewicz, endokrynolog, internista, z Uniwersytetu Medycznego we Wrocławiu. Adipocyty są w stanie akumulować znaczną ilość tłuszczu w postaci trójglicerydów. To są nasze zapasy paliwa, z których organizm korzysta, gdy potrzebuje dodatkowej energii z powodu ćwiczeń lub gdy mamy długą przerwę między posiłkami.

Kiedy jesteśmy dorośli, mamy pewną, niezmienną ilość komórek tłuszczowych. Są ich dziesiątki milionów. Co ciekawe, gdy komórki tłuszczowe osiągną masę krytyczną około 0,8 mikrograma, rozpoczyna się zaprogramowany proces śmierci komórki, a na jej miejscu powstaje nowy. – Co osiem lat wymienia się nawet 50 proc. komórek tłuszczowych, przez co tak trudno jest nam schudnąć. Ten tłuszcz jest w pewnym sensie „niezniszczalny” – mówi prof. Andrzeja Milewicza. – Kiedy chudniemy, komórki tłuszczowe są drenowane, ale wystarczy chwila osłabienia i znów zapełnią się trójglicerydami.

Tkanka tłuszczowa gromadzi się: – pod skórą (tzw. tłuszcz podskórny), gdzie pomaga utrzymać temperaturę ciała, – wokół narządów w jamie brzusznej (tzw. trzewna tkanka tłuszczowa), gdzie pełni funkcję izolacyjną i amortyzującą , chroniąc narządy wewnętrzne przed urazami mechanicznymi.

– Przyjmuje się, że u zdrowych mężczyzn tłuszcz może stanowić od 8 do 21 proc. masa ciała, a u kobiet norma waha się od 23 do 34 proc. – mówi Hanna Stolińska-Fiedorowicz, dietetyk z Instytutu Żywności i Żywienia. Jeśli kobieta waży mniej niż 48 kilogramów lub ma mniej niż 22% tkanki tłuszczowej, może wystąpić nieregularne cykle miesiączkowe, a w skrajnych przypadkach może nawet przestać miesiączkować. Tkanka tłuszczowa wytwarza hormony, które wpływają na sekrecję hormonów płciowych. Gdy w organizmie brakuje tłuszczów, zaburzone jest funkcjonowanie m.in. funkcji jajników, jąder czy podwzgórza. Tłuszcz jest najbardziej kalorycznym składnikiem żywności. Jeden gram dostarcza aż dziewięć kilokalorii. Kiedy organizm zużywa tłuszcz z komórek tłuszczowych, do krwiobiegu uwalniane są wolne kwasy tłuszczowe i glicerol. Są jednak nie tylko zapasem energii, ale także budulcem komórek czy nabłonka skóry. Są także głównym składnikiem błon komórkowych. Kwasy tłuszczowe są potrzebne m.in. do tworzenia cholesterolu, witaminy D i licznych hormonów. Są również ważne dla wielu procesów metabolicznych i nerwowych. Tłuszcze są również niezbędne do syntezy białek komórkowych. W stanach patologicznych (np. u osób z otyłością brzuszną) tłuszcz może gromadzić się w mięśniach i wątrobie. Tak jest również w przypadku cukrzycy typu 2.

U człowieka występuje kilka rodzajów tkanki tłuszczowej: Biała tkanka tłuszczowa (WAT), gromadzi się pod skórą lub między narządami. Jego rolą jest magazynowanie energii. Wydziela wiele białek i aktywnych hormonów. Komórki tłuszczowe tkanki białej u kobiet są większe niż u mężczyzn i zwykle są skoncentrowane w udach i pośladkach. U mężczyzn tkanka tłuszczowa gromadzi się głównie w okolicy brzucha. Brunatna- „Dobra” (brązowa tkanka tłuszczowa – BAT). Pozwala na generowanie dużej ilości ciepła i utrzymuje stałą temperaturę wewnątrz organizmu. Tłuszcz ten spala się bardzo szybko i dostarcza dużo energii. Sygnałem do aktywacji BAT jest temperatura zewnętrzna poniżej 20-22 °C. W chłodne dni objętość krwi przepływającej przez brązową tkankę może wzrosnąć nawet 100-krotnie. Największą ilość brunatnej tkanki tłuszczowej mamy zaraz po urodzeniu. Znajduje się między łopatkami, wzdłuż kręgosłupa, wokół szyi i wokół nerek. Wraz z wiekiem i wzrostem masy ciała zmniejsza się ilość brunatnej tkanki tłuszczowej (otyłe mają jej mniej). A szkoda, bo uważa się, że ta tkanka u dorosłych może zapobiegać otyłości i insulinooporności. Brązowa tkanka tłuszczowa jest silnie unaczyniona i unerwiona. W rzeczywistości ma brązowy kolor z powodu nagromadzenia w nim dużej liczby mitochondriów. Dorosły tłuszcz brązowy występuje w śladowych ilościach, głównie na karku i między łopatkami, ale także wzdłuż rdzenia kręgowego, w śródpiersiu (w pobliżu aorty) i wokół serca (na wierzchołku serca). Beżowy – uważany za formę pośrednią między komórkami tkanki białej i brązowej. Różowy – występuje u kobiet w ciąży oraz w okresie karmienia piersią. Jego rolą jest udział w produkcji mleka.

Organizm magazynuje energię głównie w komórkach tłuszczowych (ok. 84%) oraz w mięśniach i wątrobie w postaci glikogenu (ok. 1%). Te ostatnie zapasy zużywają się po kilku godzinach ścisłego postu między posiłkami, dlatego służą głównie do utrzymania optymalnego poziomu glukozy we krwi. Jeśli zjemy zbyt dużo cukru, jego nadmiar zamieniany jest w związki tłuszczowe dzięki insulinie. Tłuszcze syntetyzowane z glukozy w wątrobie są przekazywane przez krew do komórek tłuszczowych, gdzie są magazynowane. Ponadto nadmiar tłuszczów w diecie ostatecznie prowadzi do ich magazynowania w postaci trójglicerydów w tkance tłuszczowej. Krótko mówiąc, tłuszcz zaczyna się gromadzić, gdy spożywamy więcej kalorii niż nasz organizm może zużyć. Ich nadmiar jest magazynowany w tkance tłuszczowej. Każdy z nas potrzebuje innej ilości kalorii dziennie. Wiadomo, że podstawowy metabolizm u osób zdrowych i prawidłowo odżywionych stanowi 45 do 75 proc. całkowity wydatek energetyczny. Jest to ilość energii, którą organizm „spala” na trawienie, oddychanie, pracę serca, utrzymanie odpowiedniej temperatury itp. Resztę spalania zużywa się na codzienną aktywność: pracę, ruch itp. Ok. 15 procent Pula kalorii zawiera białko, z którego zbudowane są mięśnie i inne tkanki ciała. Jednak organizm chroni białka i aminokwasy przed wykorzystaniem do celów energetycznych. Korzysta z nich, gdy nie ma innego źródła energii, np. podczas ekstremalnych postów. Następnie „ciało zjada się samo”, zwykle zaczynając od mięśni.

Podczas intensywnego odchudzania, dłuższych postów, czy ze względu na znaczny brak kalorii w diecie, któremu towarzyszy duży wysiłek fizyczny – wtedy tłuszcze zgromadzone w komórkach tłuszczowych są uwalniane do krwi. Sygnałem do ich uwolnienia (w procesie zwanym lipolizą) jest niski poziom glukozy we krwi.

Biała tkanka tłuszczowa wytwarza wiele hormonów. Należą do nich m.in. hormony wpływające na wydzielanie i działanie insuliny, takie jak adipokiny, apelina, wisfatyna. Głód jest czynnikiem hamującym wydzielanie apeliny, a poziom apeliny wzrasta, podobnie jak poziom insuliny po posiłku. Wytwarza również lektynę, która przenika przez barierę krew-mózg i dociera do ośrodkowego układu nerwowego. Nazywa się to hormonem sytości. Wydzielanie leptyny jest najwyższe między 22 a 3 w nocy, co czasami tłumaczy się jako efekt zaprzestania przyjmowania pokarmu podczas snu.

W tkance tłuszczowej znajdują się cytokiny, białka charakterystyczne dla stanu zapalnego. Wskaźniki stanu zapalnego w nim w dużej mierze pochodzą z komórek tkanki łącznej i makrofagów („żołnierzy”, którzy mają ją oczyścić z bakterii, wirusów, nadmiaru cholesterolu czy fragmentów uszkodzonych komórek), które są tam licznie reprezentowane. Uważa się, że ważną rolę w rozwoju powikłań naczyniowych w przebiegu zespołu metabolicznego i cukrzycy typu 2 odgrywają cytokiny zapalne i hormony tkanki tłuszczowej modyfikujące działanie insuliny.

Badania naukowe pokazują, że kannabinoidy są również produkowane przez tkankę tłuszczową, co może wyjaśniać, dlaczego ludzie otyli, a przez to mają ich więcej, często są naturalnie bardziej pogodni niż inni. Przypomnijmy, że kannabinoidy to naturalnie występujące składniki, w tym konopie indyjskie. W większości przypadków wprowadzają człowieka w stan lekkiej euforii. Ale niewiele osób wie, że te substancje są również wytwarzane przez organizm ludzki.