Na powiece najczęściej pojawiają się drobne zmiany skórne złożone głównie z tłuszczu, żółtaki. Łagodne guzy rzekome, mogą być jednak oznaką zaburzenia lipidowego.

Xanthoma to niewielka zmiana skórna o wielkości kilku milimetrów, zwykle w kolorze żółtawym. Składa się głównie z lipidów (cholesterolu i trójglicerydów).

Istnieją różne typy Xanthoma w zależności od dotkniętego obszaru i kształtu zmian. Są one pogrupowane pod terminem ksantomatoza:

• Najczęstszy jest żółtak powiek lub Xanthelasma. Może wpływać na dolną lub górną powiekę, najczęściej w wewnętrznym kąciku. Pojawia się w postaci żółtych plam lub małych kulek beżowego tłuszczu, odpowiadających odkładaniu się cholesterolu w powierzchownych warstwach skóry;
• Xanthoma wysiewny charakteryzuje się pojawieniem się nagle żółtych grudek na pośladkach, łokciach i kolanach. Czasami bolesne, ustępują samoistnie, ale przejściowa pigmentacja utrzymuje się przez jakiś czas;
• Xanthoma prążkowana dłoniowa znajduje się w fałdach palców i dłoni. Więcej niż narośl, to bardziej żółta plama;
• Rozlane ksantoma płaskie dotykają tułowia i korzenia kończyn, czasami twarzy, w postaci dużych żółtawych plam. Są dość rzadkie;
• Xanthoma ścięgna atakuje ścięgno Achillesa lub ścięgna prostowników palców nie na powierzchni, ale pod skórą;
• Xanthoma guzowaty dotyka głównie obszarów nacisku, takich jak łokcie lub kolana. Różnią się kształtem od małych grudek do twardych, zrazikowych guzków żółtawych lub pomarańczowych, często związanych z rumieniową otoczką.

W większości przypadków badanie kliniczne przez dermatologa wystarcza do zdiagnozowania żółtaczki. Rzadko wykonuje się biopsję.

Xanthomy powstają głównie w wyniku naciekania pod skórą komórek wypełnionych kropelkami lipidów składających się głównie z cholesterolu, a czasem trójglicerydów.

Xanthoma jest często związany z zaburzeniem lipidowym (hiperlipidemią). Następnie mówimy o ksantomatozie dyslipidemicznej. Są świadkami pierwotnej rodzinnej lub wtórnej hiperlipoproteinemii (cukrzyca, marskość wątroby, leki itp.), znacznie rzadziej innej dyslipidemii (ksantomatoza mózgowo-ścięgnista, sitosterolemia, choroba tangierska). W obliczu żółtaczki konieczne jest zatem wykonanie pełnej oceny lipidowej z oznaczeniem cholesterolu całkowitego, oznaczeniem cholesterolu HDL, LDL, trójglicerydów i apolipoprotein. 

Ksantomatoza normolipidemiczna, czyli niezwiązana z zaburzeniem lipidowym, występuje bardzo rzadko. Muszą szukać różnych patologii, zwłaszcza hematologicznych.

Jedynie żółtak powiek (xanthemum) nie jest specyficznie związany z dyslipidemią.

Ryzykiem Xanthoma jest ryzyko związane z dyslipidemią, z którą są one związane. Są to zatem zagrożenia sercowo-naczyniowe.

Xanthomas można ze względów estetycznych usunąć. Jeśli są małe, dermatolog może je usunąć skalpelem, w znieczuleniu miejscowym. Jeśli są duże lub występują przeciwwskazania do zabiegu, można zastosować laser.

Jeśli żółtak jest związany z dyslipidemią, należy temu zaradzić za pomocą diety i/lub leczenia, aby uniknąć powikłań sercowo-naczyniowych.