Kaligrafia: linie życia

Prawie zapomnieliśmy, jak pisać długopisem – wygodniej jest pisać i edytować dowolny tekst na komputerze. Niespieszny gatunek epistolarny nie może konkurować z zimnym i bezimiennym, ale tak praktycznym i wygodnym e-mailem. Jednak starożytna i zupełnie niepraktyczna sztuka kaligrafii przeżywa prawdziwy renesans.

Chcesz zmienić rytm, zatrzymać się, skupić się na sobie, swojej duszy, swoich wewnętrznych uczuciach? Zajmij się kaligrafią. Możesz medytować, pisząc linie o idealnym nachyleniu. I możesz odmówić pobrania próbki. „Nie starać się zrobić dzieła sztuki, ale podejść do prześcieradła z jedynym niejasnym pragnieniem – wykonać gest” – mówi artysta i kaligraf Jewgienij Dobrowiński. „Ważny jest nie wynik, ale sam proces”.

Kaligrafia to nie tylko „eleganckie pismo odręczne”, nie artystycznie zaprojektowany tekst, ale sztuka łącząca kunszt mistrza z jego charakterem, światopoglądem i artystycznym gustem. Jak w każdej sztuce króluje tu konwencja. Bez względu na obszar, do którego należy tekst kaligraficzny – religia, filozofia, poezja, najważniejsza jest w nim nie treść informacyjna, ale jasność i wyrazistość. To w życiu codziennym pismo odręczne musi być przede wszystkim jasne i czytelne – w kaligrafii łatwość czytania nie jest najważniejsza.

Wielki chiński kaligraf Wang Xizhi (303–361) wyjaśnił tę różnicę w ten sposób: „Zwykły tekst potrzebuje treści; kaligrafia kształci duszę i uczucia, najważniejsze w niej jest forma i gest.”

Dotyczy to zwłaszcza chińskiej kaligrafii (jest również używane w Japonii i Korei) oraz arabskiej, którą bez przesady można nazwać również praktykami duchowymi. W mniejszym stopniu dotyczy to kaligrafii łacińskiej.

Średniowieczni mnisi, którzy kopiowali Biblię, osiągnęli wielkie umiejętności w sztuce projektowania tekstów, ale rozwój druku i triumf materialistycznego światopoglądu wymusiły kaligrafię z użycia na Zachodzie. Dziś kaligrafia łacińska i słowiańska, która się z niej wyrosła, jest znacznie bliższa sztuce zdobniczej. „Kaligrafia łacińska to w 90 procentach piękno i styl”, wyjaśnia Jewgienij Bakulin, nauczyciel chińskiej kaligrafii w Moskiewskim Klubie Kultury Herbaty. „Chiński jest w zasadzie treścią życia”. Dla Chińczyków zrozumienie „sztuki udaru” jest sposobem na zdobycie mądrości. W cywilizacji arabskiej „sztuka linii” jest całkowicie święta: tekst jest uważany za ścieżkę do Allaha. Ruch ręki kaligrafa łączy osobę o wyższym, boskim znaczeniu.

Chińska kaligrafia: życie jest najważniejsze

Chińskie hieroglify (z greckiego hierogliphoi, „święte napisy na kamieniu”) to schematyczne obrazy, dzięki którym idee o przedmiotach i zjawiskach, które są istotne dla współczesnego człowieka, przeszły do ​​nas już od starożytności. Chiński kaligraf nie zajmuje się abstrakcyjnymi literami, ale ucieleśnionymi ideami. Tak więc z linii symbolizujących strumienie deszczu powstaje hieroglif „woda”. Znaki „człowiek” i „drzewo” razem oznaczają „odpoczynek”.

„Zanim napiszesz „bambus”, musisz go w sobie wyhodować” – nauczał poeta i kaligraf Su Shi (1036–1101). To przecież sztuka bez szkiców i możliwości korekty: pierwsza próba będzie zarazem ostatnią. To najwyższa manifestacja mocy chwili obecnej. Ruch zrodzony z kontemplacji, inspiracji i głębokiej koncentracji.

Rytuał przygotowania sprzyja zanurzeniu się w sobie. „Dostrajam się, rozprowadzając atrament, wybierając pędzle i papier” — mówi kaligraf François Cheng. Podobnie jak w innych tradycyjnych chińskich praktykach, aby ćwiczyć kaligrafię, musisz poczuć, jak energia życiowa chi krąży w ciele, aby rozpryskać ją na papierze.

Postawa kaligrafa pomaga w swobodnym przepływie energii: stopy leżą na podłodze, kolana lekko rozstawione, proste plecy nie dotykają oparcia krzesła, brzuch nie opiera się na krawędzi stołu, lewa ręka leży na dole kartki, prawa ręka trzyma pisak pionowo.

W podręczniku do kaligrafii „A oddech staje się znakiem”* Francois Chen wyjaśnia związek między qi, ciałem i linią: „Ważne jest, aby uchwycić moment równowagi między napięciem a rozluźnieniem, kiedy z wydechem ruch toczy się w falować od przepony przez ramię do nadgarstka i zsuwać się z końcówki szczoteczki: stąd ruchliwość i zmysłowość kresek.

W kaligrafii ważne jest, aby nie tworzyć estetycznie nieskazitelnego tekstu, ale wyczuć rytm pisania i tchnąć życie w białą kartkę papieru. Przed 30 rokiem życia prawie niemożliwe jest zostanie doświadczonym kaligrafem. To nie jest „sztuka dla sztuki”, ale droga do mądrości. Dopiero w wieku 50 lat, po osiągnięciu duchowej dojrzałości, człowiek może uświadomić sobie jego znaczenie. „Praktykując to, doskonalisz swój umysł. Pragnienie przewyższenia w kaligrafii osoby, która jest nad tobą duchowo wyższa, jest skazane na porażkę” – naucza Su Shi.

Kaligrafia arabska: opanuj oddech

Przejdźmy od hieroglifów do alfabetu arabskiego, zmieńmy pędzel na kalam (pióro trzcinowe), taoizm na islam. Chociaż kaligrafia arabska powstała przed pojawieniem się proroka, swój rozkwit zawdzięcza rozpowszechnianiu Koranu. Ze względu na odrzucenie jakichkolwiek obrazów Boga jako formy bałwochwalstwa, odręczny tekst Pisma Świętego stał się jego wizualnym odpowiednikiem, pełniącym rolę pośrednika między Bogiem a ludźmi, formą, przez którą człowiek pojmuje boskość. Sura The Clot (1-5) mówi: „Czytaj w imię twego Pana… który dał wiedzę o pisaniu trzciny. Dał człowiekowi wiedzę o tym, o czym on nie wiedział.

Kaligrafia jest doskonałą szkołą posłuszeństwa, w której podstawą jest zasada posłuszeństwa woli Allaha, a zatem Słowu Bożemu wyrażonemu w liście. Nauka tej sztuki to długi i trudny proces. W pierwszym roku uczniowie nie dotykają kalama, a jedynie obserwują nauczyciela. Następnie z biegiem miesięcy wytwarzają „alif”, odpowiednik naszej litery „a”, która jest pionową kreską. Jego długość służy jako podstawa do sporządzenia proporcji, bez której napisanie tekstu jest nie do pomyślenia.

Alfabet arabski ma tylko 28 liter. Wyjątkowość kaligrafii arabskiej tkwi w dziesiątkach kanonizowanych pism lub stylów. Do XX wieku dominował geometryczny styl „Kufi”, przyjęty do pisania sur Koranu. Ścisłe „naskh” i kursywą „rika” są teraz popularne.

„Pierwszym krokiem jest nauczenie się uchwycenia wewnętrznych, niewidocznych niuansów, ruchu ukrytego w tekście” – wyjaśnia Hassan Massoudy, znany europejski kaligraf. W tworzenie tekstu zaangażowane jest całe ciało. Ale umiejętność oddychania jest najważniejsza: kaligraf nie pozwoli sobie na wdech, dopóki nie dokończy litery lub wiersza. Kalam, trzymany ukośnie, powinien łączyć się z ręką, stać się jej kontynuacją. Nazywa się to tak – „językiem ręki”, a do posiadania wymaga twardości i jednocześnie elastyczności ręki.

Przed przystąpieniem do pracy z tekstem Koranu lub dziełem poetyckim kaligraf jest nasycony jego treścią. Uczy się tekstu na pamięć, a zanim weźmie do ręki pióro, zwalnia przestrzeń wokół siebie, osiągając wrażenie, że „wszystko wokół zniknęło” – mówi Massoudi. „Koncentruje się, wyobrażając sobie siebie w kulistej pustce. Boskie natchnienie chwyta go, gdy znajduje się w centrum: w tym momencie nawiedza go wgląd, ciało staje się nieważkie, ręka swobodnie wznosi się i jest w stanie ucieleśnić znaczenie objawione mu w liście.