Spis treści
Stosowanie specjalnych końcówek (końcówek) w pracach montażowych było kiedyś spowodowane szybką awarią końcówek konwencjonalnych wkrętaków podczas ich profesjonalnego użytkowania. Pod tym względem bity wymienne, wynalezione w pierwszej połowie XX wieku, okazały się bardziej opłacalne i wygodne.
Dokręcając kilkaset wkrętów samogwintujących śrubokrętem z końcówką, zaczęli zmieniać nie śrubokręt, ale tylko jego dyszę, która była znacznie tańsza. Ponadto podczas pracy z kilkoma rodzajami elementów złącznych jednocześnie nie było wymaganych wiele różnych narzędzi. Zamiast tego w jednym śrubokręcie wystarczyła wymiana dyszy, co zajęło zaledwie kilka sekund.
Jednak główną motywacją do stosowania bitów było wynalezienie centrowanych łbów elementów mocujących. Najczęściej spotykane były krzyżowe – PH i PZ. Po dokładnym przestudiowaniu ich konstrukcji można stwierdzić, że końcówka dyszy, wciśnięta w środek łba śruby, nie podlega znacznym siłom bocznym, które wyrzucają ją z łba.
Zgodnie ze schematem systemu samocentrującego budowane są również inne stosowane obecnie typy głowic mocujących. Pozwalają skręcać elementy nie tylko przy niskich prędkościach, ale także przy znacznych prędkościach przy dużym obciążeniu osiowym.
Jedynymi wyjątkami są bity proste typu S. Zostały one historycznie zaprojektowane z myślą o pierwszych ręcznie wierconych śrubach. Wyrównanie bitów w rowkach nie występuje, dlatego wraz ze wzrostem prędkości obrotowej lub spadkiem nacisku osiowego dysza wysuwa się z głowicy montażowej.
Jest to obarczone uszkodzeniem przedniej powierzchni naprawianego elementu. Dlatego w zmechanizowanym montażu produktów krytycznych nie stosuje się połączenia z elementami z rowkiem prostym.
Jego zastosowanie jest ograniczone do mniej krytycznych elementów złącznych o niskich prędkościach skręcania. Podczas montażu produktów za pomocą narzędzia mechanicznego stosuje się tylko te rodzaje łączników, w których zapewnione jest niezawodne dopasowanie dyszy do łącznika.
Klasyfikacja bitów
Bity mocujące można podzielić według kilku kryteriów:
- rodzaj systemu mocowania;
- wielkość głowy;
- długość wędzidła;
- materiał pręta;
- powłoka metaliczna;
- projekt (pojedynczy, podwójny);
- możliwość gięcia (normalnego i skrętnego).
Najważniejszy jest podział bitów na rodzaje systemów mocowania. Jest ich wiele, najczęstsze zostaną omówione w kilku akapitach.
Prawie każdy system gatunkowy ma kilka standardowych rozmiarów, różniących się wielkością główki narzędzia i odpowiadającym jej gniazdem mocującym. Są one oznaczone numerami. Najmniejsze zaczynają się od 0 lub 1. Zalecenia dotyczące typu wskazują średnice gwintów elementów złącznych, do których przeznaczony jest bit pod określonym numerem. Tak więc bit PH2 może być używany z elementami złącznymi o średnicy gwintu od 3,1 do 5,0 mm, PH1 służy do wkrętów samogwintujących o średnicy od 2,1 do 3,0 itp.
Dla ułatwienia użytkowania dostępne są bity z trzonkiem o różnej długości – od 25 mm do 150 mm. Żądło długiego bitu dociera do szczelin w tych miejscach, w które nie może wniknąć jego obszerniejszy uchwyt.
Materiały i powłoka
Materiał stopowy, z którego wykonano bit, jest gwarancją jego trwałości lub odwrotnie, miękkości konstrukcji, w której przy przekroczeniu określonych sił pęka nie łącznik, a sam bit. W niektórych krytycznych połączeniach wymagany jest właśnie taki stosunek wytrzymałości.
Jednak w zdecydowanej większości zastosowań użytkownika interesuje jak największa liczba skręconych elementów złącznych za pomocą jednego wiertła. Aby uzyskać mocne bity, które nie pękają z powodu kruchości stopu, nie odkształcają się w najbardziej obciążonych punktach styku, stosuje się różne stopy i stale. Obejmują one:
- stale węglowe szybkotnące od R7 do R12;
- stal narzędziowa S2;
- stopy chromowo-wanadowe;
- stop wolframu z molibdenem;
- stop chromu z molibdenem i innymi.
Ważną rolę w zapewnieniu właściwości wytrzymałościowych bitów odgrywają specjalne powłoki. Tym samym warstwa stopu chromowo-wanadowego chroni narzędzie przed korozją, a osadzanie warstwy azotku tytanu znacznie zwiększa jego twardość i odporność na zużycie. Powłoka diamentowa (wolfram-diament-węgiel), wolfram-nikiel i inne mają podobne właściwości.
Warstwa azotku tytanu na wędzidle jest łatwo rozpoznawalna po jej złotym kolorze, diamentowa po charakterystycznym połysku końcówki żądła. Trudniej jest ustalić markę metalu lub stopu bitów, producent zwykle nie podaje lub nawet ukrywa tę informację w interesie handlowym. Tylko w niektórych przypadkach gatunek stali (na przykład S2) można zastosować do jednej ze ścian.
Opcje projektowania
Z założenia wędzidło może być pojedyncze (z jednej strony żądło, z drugiej sześciokątny trzonek) lub podwójne (dwa żądła na końcach). Ten ostatni typ ma podwójną żywotność (oba użądlenia są takie same) lub łatwość użytkowania (użądlenia różnią się wielkością lub rodzajem). Jedyną wadą tego typu bitu jest brak możliwości zamontowania go we wkrętarce ręcznej.
Bity mogą być produkowane w wersji zwykłej i skrętnej. W tej ostatniej konstrukcji samą końcówkę i trzonek łączy mocna wkładka sprężynowa. Pracując na skręcaniu, przenosi moment obrotowy i pozwala na wygięcie wędzidła, co zwiększa możliwość dotarcia w niewygodne miejsca. Sprężyna pochłania również część energii uderzenia, zapobiegając złamaniu wypustów przez wiertło.
Bity skrętne są używane z wkrętarkami udarowymi, w których siła uderzenia jest przykładana stycznie do okręgu wkręcania. Bity tego typu są droższe od konwencjonalnych bitów, wytrzymują dłużej, pozwalają skręcać długie elementy złączne w gęste materiały, z którymi konwencjonalne bity sobie nie radzą.
Dla ułatwienia użytkowania bity są produkowane w różnych długościach. Każda następna po głównym rozmiarze standardowym (25 mm) jest o 20-30 mm dłuższa od poprzedniej – i tak dalej do 150 mm.
Najważniejszą cechą wiertła jest czas pracy. Zwykle wyraża się to liczbą elementów złącznych wkręconych przed awarią narzędzia. Deformacja żądła objawia się stopniowym „zlizywaniem” żeber w procesie wysuwania się wędzidła ze szczeliny. Pod tym względem najbardziej odporne bity to te, które nie są poddawane wysiłkom wyrzucającym je z gniazda.
Do najczęściej używanych należą systemy H, Torx i ich modyfikacje. Pod względem silnego kontaktu bitów z elementami złącznymi istnieje wiele innych systemów, w tym wandaloodpornych, ale ich dystrybucja jest ograniczona z wielu powodów technicznych.
Główne rodzaje używanych bitów
Liczbę typów bitów, w tym tych, które ze względu na małą przydatność techniczną się zdezaktualizowały, szacuje się na kilkadziesiąt. Obecnie największe zastosowanie w technice elementów złącznych mają następujące rodzaje końcówek wkrętakowych:
- PH (Phillips) – krzyż;
- PZ (Pozidriv) – krzyżowa;
- Hex (oznaczony literą H) – sześciokątny;
- Torx (oznaczony literami T lub TX) – w formie sześcioramiennej gwiazdy.
Dysze PH
Ostrze PH Phillips, wprowadzone po 1937 roku, było pierwszym samocentrującym narzędziem do wkręcania elementów złącznych z gwintem. Jakościowa różnica w stosunku do płaskiego żądła polegała na tym, że krzyżak PH nie wysuwał się z rowka nawet przy szybkim obrocie narzędzia. To prawda, że wymagało to pewnej siły osiowej (dociskania wiertła do łącznika), ale łatwość użycia znacznie wzrosła w porównaniu z płaskimi rowkami.
Mocowanie było również wymagane w śrubach z rowkiem płaskim, ale przy dokręcaniu wiertła PH nie trzeba było przykładać uwagi i wysiłków, aby ograniczyć możliwość wysunięcia się końcówki z rowka. Szybkość skręcania (wydajność) znacznie wzrosła, nawet podczas pracy z ręcznym śrubokrętem. Zastosowanie mechanizmu zapadkowego, a następnie wkrętaków pneumatycznych i elektrycznych generalnie kilkukrotnie zmniejszało pracochłonność czynności montażowych, co dawało znaczne oszczędności w każdym typie produkcji.
Żądło PH ma cztery ostrza, zwężające się w kierunku końca wędzidła. Chwytają również współpracujące części zapięcia i dokręcają je. Nazwa systemu pochodzi od nazwiska inżyniera, który zastosował go w technologii elementów złącznych (Phillips).
Bity PH dostępne są w pięciu rozmiarach – PH 0, 1, 2, 3 i 4. Długość trzonka – od 25 (podstawowa) do 150 mm.
Dysze PZ
Około 30 lat później (w 1966 r.) wynaleziono system mocowania PZ (Pozidriv). Został opracowany przez firmę Philips Screw Company. Kształt żądła PZ jest w kształcie krzyża, podobnie jak PH, jednak oba typy mają tak poważne różnice, że nie pozwalają nietoperzowi jednego systemu na jakościowe dokręcenie elementów złącznych innego. Inny jest kąt zaostrzenia końcówki wiertła – w PZ jest ostrzejszy (50º w stosunku do 55º). Ostrza PZ nie zwężają się jak ostrza PH, ale pozostają jednakowej grubości na całej swojej długości. To właśnie ta cecha konstrukcyjna zmniejszała siłę wypychania końcówki ze szczeliny przy dużych obciążeniach (duże prędkości skręcania lub znaczny opór obrotowy). Zmiana konstrukcji wiertła poprawiła jego kontakt z łbem łącznika, co zwiększyło żywotność narzędzia.
Dysza PZ różni się od PH wyglądem – rowki po obu stronach każdej łopatki, tworzące spiczaste elementy, których nie ma na końcówce PH. Z kolei dla odróżnienia od PH producenci stosują charakterystyczne nacięcia na łącznikach PZ, przesunięte o 45º od mocnych. Pozwala to użytkownikowi na szybką nawigację podczas wybierania narzędzia.
Bity PZ dostępne są w trzech rozmiarach PZ 1, 2 i 3. Długość trzonka wynosi od 25 do 150 mm.
Największą popularność systemów PH i PZ tłumaczy się dobrymi możliwościami automatycznego centrowania narzędzi w operacjach montażu na linii oraz względną taniością narzędzi i elementów złącznych. W innych systemach korzyści te mają mniej znaczące zachęty ekonomiczne, więc nie zostały powszechnie przyjęte.
Dysze sześciokątne
Kształt końcówki, oznaczony w oznaczeniu literą H, to graniastosłup sześciokątny. System został wynaleziony w 1910 roku i do dziś cieszy się niesłabnącym powodzeniem. Tak więc wkręty potwierdzające stosowane w przemyśle meblarskim skręca się bitami H 4 mm. To narzędzie jest w stanie przenosić znaczny moment obrotowy. Dzięki ścisłemu połączeniu z gniazdem zapięcia ma długą żywotność. Nie ma wysiłku, aby wypchnąć bit z gniazda. Dysze H dostępne są w rozmiarach od 1,5 mm do 10 mm.
Bity typu Torx
Bity Torx są stosowane w technice od 1967 roku. Po raz pierwszy opanowała je amerykańska firma Textron. Żądło to pryzmat z podstawą w kształcie sześcioramiennej gwiazdy. System charakteryzuje się ścisłym kontaktem narzędzia z elementami mocującymi, możliwością przenoszenia wysokiego momentu obrotowego. Szeroko rozpowszechniony w krajach Ameryki i Europy, pod względem popularności wielkość wykorzystania jest zbliżona do systemów PH i PZ. Modernizacja systemu Torx to „gwiazdka” o tym samym kształcie, uzupełniona otworem w środku osi. Łączniki do niego mają odpowiedni cylindryczny występ. Oprócz jeszcze ściślejszego styku bitu z łbem wkrętu, konstrukcja ta posiada również właściwości antywandalowe, wykluczające nieuprawnione odkręcenie połączenia.
Inne rodzaje dysz
Poza opisanymi popularnymi układami dysz istnieją mniej znane i rzadziej stosowane rodzaje końcówek do wkrętaka. Bity dzielą się na ich klasyfikację:
- pod szczelinę prostą typu S (szczelinowa – szczelinowa);
- sześciokąt typu Hex z otworem pośrodku;
- pryzmat kwadratowy typu Robertson;
- widelec typu SP („widelec”, „oko węża”);
- trzyłopatowy Tri-Wing;
- zestaw Torg z czterema ostrzami;
- i inni.
Firmy opracowują swoje unikalne systemy mocowania bitów, aby uniemożliwić osobom niebędącym ekspertami dostęp do przedziałów na instrumenty i chronić zawartość przed kradzieżą zawartości przez wandali.
Zalecenia dotyczące bitów
Dobry kij może wykonać o wiele więcej operacji dokręcania elementów złącznych niż jego uproszczony odpowiednik. Aby wybrać żądane narzędzie, musisz skontaktować się z firmą handlową, której pracownikom ufasz i uzyskać niezbędne rekomendacje. Jeśli nie ma takiej możliwości, wybierz bity znanych producentów – Bosch, Makita, DeWALT, Milwaukee.
Zwróć uwagę na obecność utwardzającej powłoki z azotku tytanu oraz, jeśli to możliwe, na materiał produktu. Najlepszym sposobem na wybór jest wypróbowanie jednego lub dwóch urządzeń we własnej firmie. Dzięki temu nie tylko sam ustalasz jakość produktu, ale także możesz dawać rekomendacje znajomym. Być może zatrzymasz się na niedrogiej opcji, która ma wyraźną przewagę ekonomiczną lub techniczną nad oryginałami wybitnych firm.