Zgodnie z wcześniej istniejącym punktem widzenia proces starzenia się mózgu rozpoczyna się, gdy dziecko staje się nastolatkiem. Szczyt tego procesu przypada na lata dojrzałe. Jednak obecnie ustalono, że ludzki mózg ma zdolność do zmiany, przywracania i regeneracji na nieograniczoną skalę. Wynika z tego, że głównym czynnikiem wpływającym na mózg nie jest wiek, ale zachowanie człowieka przez całe życie.
Istnieją procesy, które „restartują” podkorowe neurony istoty białej (łącznie określane jako jądro podstawowe); podczas tych procesów mózg działa w trybie rozszerzonym. Jądro podstawne aktywuje mechanizm neuroplastyczności mózgu. Termin neuroplastyczność odnosi się do zdolności kontrolowania stanu mózgu i utrzymywania jego funkcjonowania.
Z wiekiem następuje nieznaczny spadek wydolności mózgu, ale nie jest on tak znaczący, jak wcześniej zakładali eksperci. Możliwe jest nie tylko tworzenie nowych ścieżek neuronowych, ale także ulepszanie starych; można to zrobić przez całe życie danej osoby. Osiągnięcie zarówno pierwszego, jak i drugiego pozwala na zastosowanie określonych technik. Jednocześnie uważa się, że pozytywny wpływ tych środków na organizm człowieka utrzymuje się przez długi czas.
Podobny efekt jest możliwy dzięki temu, że myśli człowieka mogą wpływać na jego geny. Powszechnie przyjmuje się, że materiał genetyczny odziedziczony przez osobę po przodkach nie może ulegać zmianom. Zgodnie z powszechnym przekonaniem osoba otrzymuje od swoich rodziców cały bagaż, który sama nabyła od swoich przodków (tj. geny, które określają, jaki rodzaj osoby będzie wysoki i złożony, jakie choroby będą dla niego charakterystyczne itp.), a tego bagażu nie można zmienić. Jednak w rzeczywistości na ludzkie geny można wpływać przez całe życie. Wpływają na nie zarówno działania ich nosiciela, jak i jego myśli, uczucia i przekonania.
Obecnie znany jest następujący fakt: to, jak człowiek je i jaki prowadzi styl życia, wpływa na jego geny. Aktywność fizyczna i inne czynniki również pozostawiają na nich ślad. Obecnie eksperci prowadzą badania w zakresie wpływu na geny komponentu emocjonalnego – myśli, uczuć, wiary człowieka. Eksperci wielokrotnie byli przekonani, że substancje chemiczne, na które wpływa aktywność umysłowa człowieka, mają najsilniejszy wpływ na jego geny. Stopień ich oddziaływania jest przyrównywany do wpływu, jaki na materiał genetyczny wywiera zmiana diety, stylu życia czy siedliska.
Co pokazują badania?
Według dr Dawsona Churcha jego eksperymenty potwierdzają, że myśli i wiara człowieka mogą aktywować geny związane z chorobą i zdrowieniem. Według niego ludzkie ciało odczytuje informacje z mózgu. Według nauki osoba ma tylko pewien zestaw genetyczny, którego nie można zmienić. Jednak istotną rolę odgrywa to, jakie geny mają wpływ na percepcję swojego nosiciela i na różne procesy zachodzące w jego organizmie – mówi Church.
Eksperyment przeprowadzony na Ohio University wyraźnie pokazał stopień wpływu aktywności umysłowej na regenerację organizmu. W jego realizację zaangażowane były pary. Każdy z badanych otrzymał niewielkie uszkodzenie skóry, w wyniku czego powstał pęcherz. Następnie pary musiały prowadzić rozmowę na abstrakcyjny temat przez 30 minut lub wdać się w kłótnię na dowolny temat.
Po eksperymencie przez kilka tygodni eksperci mierzyli stężenie w organizmach badanych trzech białek, które wpływają na szybkość gojenia się ran skórnych. Wyniki pokazały, że uczestnicy, którzy wdali się w kłótnię i wykazali największą kaustykę i sztywność, zawartość tych białek okazała się o 40% niższa niż tych, którzy komunikowali się na abstrakcyjny temat; to samo dotyczyło tempa regeneracji rany – o ten sam procent był niższy. Komentując eksperyment, Church podaje następujący opis zachodzących procesów: w organizmie wytwarzane jest białko, które rozpoczyna pracę genów odpowiedzialnych za regenerację. Geny wykorzystują komórki macierzyste do budowy nowych komórek skóry, aby ją przywrócić. Ale pod wpływem stresu energia organizmu jest zużywana na uwalnianie substancji stresowych (adrenaliny, kortyzolu, noradrenaliny). W takim przypadku sygnał wysyłany do genów uzdrawiających staje się znacznie słabszy. Prowadzi to do znacznego spowolnienia gojenia. Wręcz przeciwnie, jeśli ciało nie jest zmuszane do reagowania na zewnętrzne zagrożenia, wszystkie jego siły są wykorzystywane w procesie leczenia.
Dlaczego to ma znaczenie?
W urodzeniu człowiek ma pewne dziedzictwo genetyczne, które zapewnia efektywne funkcjonowanie organizmu podczas codziennej aktywności fizycznej. Ale zdolność osoby do utrzymania równowagi psychicznej bezpośrednio wpływa na zdolność organizmu do korzystania z jego możliwości. Nawet jeśli dana osoba jest pogrążona w agresywnych myślach, istnieją metody, których może użyć do dostrojenia swoich ścieżek, aby wspierać mniej reaktywne procesy. Ciągły stres przyczynia się do przedwczesnego starzenia się mózgu.
Stres towarzyszy człowiekowi przez całą jego drogę życiową. Oto opinia dr Harvarda Phyllitta ze Stanów Zjednoczonych, profesora geriatrii w New York School of Medicine (Phyllitt kieruje również fundacją opracowującą nowe leki dla osób cierpiących na chorobę Alzheimera). Według Phyllita największy negatywny wpływ na organizm ma stres psychiczny odczuwany przez osobę w środku jako reakcja na bodźce zewnętrzne. To stwierdzenie podkreśla, że organizm daje pewną reakcję na negatywne czynniki zewnętrzne. Podobna reakcja ludzkiego ciała ma wpływ na mózg; rezultatem są różne zaburzenia psychiczne, na przykład upośledzenie pamięci. Stres przyczynia się do utraty pamięci w starszym wieku i jest również czynnikiem ryzyka choroby Alzheimera. Jednocześnie człowiek może mieć poczucie, że jest znacznie starszy (pod względem aktywności umysłowej) niż w rzeczywistości.
Wyniki eksperymentów przeprowadzonych przez naukowców z Uniwersytetu Kalifornijskiego wykazały, że jeśli organizm jest nieustannie zmuszany do reagowania na stres, efektem może być zmniejszenie ważnej części układu limbicznego mózgu – hipokampu. Ta część mózgu aktywuje procesy niwelujące skutki stresu, a także zapewnia funkcjonowanie pamięci długotrwałej. W tym przypadku mówimy również o manifestacji neuroplastyczności, ale tutaj jest ona negatywna.
Relaks, osoba prowadząca sesje, podczas których całkowicie odcina wszelkie myśli – te środki pozwalają szybko usprawnić myśli, a w efekcie znormalizować poziom substancji stresowych w organizmie i ekspresję genów. Ponadto czynności te mają wpływ na strukturę mózgu.
Jedną z podstawowych zasad neuroplastyczności jest to, że stymulując obszary mózgu odpowiedzialne za pozytywne emocje, można wzmocnić połączenia nerwowe. Efekt ten można porównać do wzmacniania mięśni poprzez ćwiczenia. Z drugiej strony, jeśli człowiek często myśli o traumatycznych rzeczach, wzrasta wrażliwość jego ciała migdałowatego móżdżku, które jest przede wszystkim odpowiedzialne za negatywne emocje. Hanson wyjaśnia, że przez takie działania człowiek zwiększa podatność swojego mózgu, w wyniku czego w przyszłości zaczyna się denerwować z powodu różnych drobiazgów.
Układ nerwowy odbiera pobudzenia w narządach wewnętrznych ciała z udziałem centralnej części mózgu, zwanej „wyspą”. Dzięki tej percepcji, zwanej interocepcją, podczas aktywności fizycznej ciało ludzkie jest chronione przed urazami; pozwala człowiekowi poczuć, że z ciałem wszystko jest normalne, mówi Hanson. Ponadto, gdy „wyspa” jest zdrowa, wzrasta intuicja i empatia człowieka. Za koncentrację odpowiada przedni zakręt obręczy. Na te obszary można oddziaływać specjalnymi technikami relaksacyjnymi, osiągając pozytywny wpływ na organizm.
W starszym wieku co roku możliwa jest poprawa aktywności umysłowej.
Przez wiele lat dominował pogląd, że kiedy człowiek osiąga wiek średni, ludzki mózg zaczyna tracić elastyczność i zdolności. Ale wyniki ostatnich eksperymentów wykazały, że kiedy osiągniesz wiek średni, mózg jest w stanie osiągnąć szczyt swoich możliwości. Według badań te lata są najkorzystniejsze dla najbardziej aktywnej aktywności mózgu, niezależnie od złych nawyków danej osoby. Decyzje podejmowane w tym wieku charakteryzują się największą świadomością, ponieważ człowiek kieruje się doświadczeniem.
Specjaliści zajmujący się badaniem mózgu zawsze przekonywali, że starzenie się tego narządu spowodowane jest śmiercią neutronów – komórek mózgowych. Ale podczas skanowania mózgu za pomocą zaawansowanych technologii odkryto, że w większości mózgu przez całe życie znajduje się taka sama liczba neuronów. Podczas gdy niektóre aspekty starzenia się powodują pogorszenie pewnych zdolności umysłowych (takich jak czas reakcji), neurony są stale uzupełniane.
W tym procesie – „dwustronnym mózgu”, jak nazywają to eksperci – obie półkule są w równym stopniu zaangażowane. W latach 1990. kanadyjscy naukowcy z University of Toronto, korzystając z najnowszej technologii skanowania mózgu, byli w stanie zwizualizować jego pracę. Aby porównać pracę mózgu młodych ludzi i osób w średnim wieku, przeprowadzono eksperyment dotyczący uwagi i zdolności zapamiętywania. Badanym pokazywano zdjęcia twarzy, których imiona musieli szybko zapamiętać, a następnie musieli wypowiedzieć imię każdej z nich.
Eksperci uważali, że uczestnicy w średnim wieku radzą sobie gorzej z zadaniem, jednak wbrew oczekiwaniom obie grupy wykazały takie same wyniki. Ponadto jedna okoliczność spowodowała zdziwienie naukowców. Podczas wykonywania pozytonowej tomografii emisyjnej stwierdzono: u osób młodych aktywacja połączeń nerwowych wystąpiła w określonym obszarze mózgu, a u osób w średnim wieku oprócz tego obszaru część przedczołowa zaangażowana była również kora mózgowa. Na podstawie tego i innych badań eksperci tłumaczyli to zjawisko faktem, że osoby z grupy wiekowej w dowolnej strefie sieci neuronowej mogły mieć braki; w tym czasie aktywowano inną część mózgu, aby to zrekompensować. To pokazuje, że z biegiem lat ludzie w coraz większym stopniu wykorzystują swoje mózgi. Oprócz tego w dojrzałych latach sieć neuronowa w innych obszarach mózgu zostaje wzmocniona.
Ludzki mózg jest w stanie przezwyciężyć okoliczności, oprzeć się im, wykorzystując swoją elastyczność. Uważna dbałość o jego zdrowie przyczynia się do tego, że wykazuje lepsze wyniki. Zdaniem naukowców na jego stan pozytywnie wpływa prawidłowe odżywianie, relaksacja, ćwiczenia umysłowe (praca nad zadaniami o zwiększonej złożoności, badanie dowolnych obszarów), aktywność fizyczna itp. Czynniki te mogą wpływać na mózg w każdym wieku – tak jak w przypadku młodość i starość.