Niedożywienie osób starszych. O czym należy pamiętać przy tworzeniu diety seniora?

Sprawdzona zawartość

Niedożywienie okazuje się poważnym problemem nie tylko w krajach tzw. trzeciego świata, gdzie wiąże się ze złą sytuacją materialną społeczeństwa. Zagraża osobom zmagającym się z chorobami przewlekłymi. Niestety również osoby starsze, często obciążone chorobami, słabą sprawnością ruchową i brakiem dbałości o jakość spożywanych posiłków.

Materiał powstał we współpracy z Nutramil Complex.

Ryzyko niedożywienia wzrasta wraz z wiekiem, dlatego prawidłowe odżywianie jest bardzo ważne u osób starszych. Bardzo często osobom starszym nie zależy na regularnym jedzeniu, porcje są zbyt niskoenergetyczne i ubogie w niezbędne składniki odżywcze. Czasami pomóc może żywność specjalnego przeznaczenia medycznego do dietetycznego postępowania w przypadku niedożywienia, która może zapewnić zbilansowaną dietę lub uzupełnić codzienne posiłki w niezbędne składniki, w tym odpowiednią ilość białka tak potrzebnego osobom starszym.

Przyczyny niedożywienia u osób starszych

Przyczyn niedożywienia u osób starszych może być wiele: mniejsza aktywność fizyczna, brak apetytu, złe nawyki żywieniowe, które mogą sprawić, że dieta seniora będzie bogata w cukry proste i uboga w inne składniki odżywcze. Ponadto sam proces starzenia wpływa fizjologicznie na zaburzenia odżywiania – pojawiają się zaburzenia w odczuwaniu sytości, zmiany w przewodzie pokarmowym powodujące opóźnione opróżnianie żołądka, zmiany w regulacji pragnienia i głodu, zaburzenia węchu i smaku. Ryzyko niedożywienia wzrasta dramatycznie, jeśli senior cierpi na przewlekłą chorobę, wymaga hospitalizacji lub przebywa w domu opieki.

Sytuacja społeczno-ekonomiczna może również wpływać na stan odżywienia osoby starszej. Zła sytuacja materialna, izolacja społeczna, samotność czy okres żałoby nie mogą pozostać bez wpływu.

Konsekwencje niedożywienia osób starszych

U osób starszych konsekwencje niedożywienia są bardzo poważne:

1. odchudzanie
2. osłabienie siły mięśniowej i sprawności psychomotorycznej,
3. osłabienie perystaltyki jelit, zaburzenia trawienia i wchłaniania, kolonizacja jelita cienkiego bakteriami,
4. tłusta wątroba,
5. zmniejszenie syntezy białek,
6. zmniejszenie masy trzustki i wydzielania enzymów trawiennych,
7. zanik mięśni oddechowych z pogorszeniem wydajności wentylacji,
8. zaburzony skurcz mięśnia sercowego,
9. zwiększone ryzyko osteoporozy,
10. niedokrwistość niedoborowa,
11. gorsza odpowiedź na leczenie, powikłania pooperacyjne,
12. wydłużony czas leczenia => zwiększone koszty leczenia,
13. większe ryzyko powikłań po zabiegach,
14. większe ryzyko zgonu po operacji,
15. zwiększone zmęczenie,
16. zaburzenia świadomości.

Dodatkowo po 40 roku życia rozpoczyna się proces utraty masy mięśniowej (tzw. sarkopenii) – aż 8% na dekadę życia. Po 70 roku życia wskaźnik ten wzrasta – do 15% na dekadę*. Proces ten potęgują okresy unieruchomienia w wyniku hospitalizacji, zabiegu chirurgicznego lub choroby. Już 5 dni unieruchomienia może spowodować utratę nawet 1 kg masy mięśniowej! Krótkie okresy unieruchomienia z powodu choroby lub urazu mogą mieć znaczenie kliniczne **.

Dieta seniora – o czym warto pamiętać?

Konstruując dietę seniora warto zwrócić uwagę na to, aby posiłki były pełnowartościowe i bogate w składniki odżywcze.

Aby zwiększyć spożycie składników odżywczych, przestrzegaj tych prostych zasad:

1. częste posiłki,
2. wartościowe przekąski,
3. wzmocnienie smaku potraw;
4. dostawa ulubionych dań;
5. żywność białkowo-kaloryczna specjalnego przeznaczenia medycznego – między posiłkami głównymi (np. kompleks Nutramil);
6. preparaty multiwitaminowe.

Tak zwane czynniki środowiskowe mogą również wpływać na jakość i ilość spożywanych przez osoby starsze posiłków. Jeśli to możliwe, zadbaj o towarzystwo podczas posiłków. Potrawy powinny być przygotowane i zaprezentowane w atrakcyjny sposób. Warto pamiętać o aktywności fizycznej – pomoże znormalizować motorykę jelit, a także wpłynie pozytywnie na poprawę apetytu. Również higiena i dobry stan zdrowia jamy ustnej mogą mieć niezwykle istotny wpływ na częstotliwość i jakość posiłków.

Dobrym rozwiązaniem w żywieniu osób starszych są proste w stosowaniu preparaty stanowiące żywność specjalnego przeznaczenia medycznego, np. Nutramil complex®. Takie preparaty są dobrze zbilansowane, w wygodnej formie granulatu, dzięki czemu można je przygotować jako pyszny koktajl lub dodać do posiłku, wzbogacając go o wszystkie niezbędne składniki pokarmowe. Produkt dostępny w trzech smakach – waniliowym, truskawkowym i naturalnym.

Warto również zwrócić uwagę na obecność w diecie wysoko przyswajalnego białka, które pomoże zapobiec utracie masy mięśniowej związanej z wiekiem czy okresem unieruchomienia.

Dieta osób starszych – zasady

Dieta osoby starszej powinna być przede wszystkim na tyle zróżnicowana, aby dostarczała wszystkich niezbędnych składników potrzebnych starszemu organizmowi. Często posiłki osób starszych nie są urozmaicone, nie zaspokajają zapotrzebowania organizmu na podstawowe składniki i witaminy. Osoby starsze nie zawsze spożywają posiłki regularnie, często ilość tych posiłków jest po prostu za mała. Również przyjmowane leki mogą pogorszyć stan odżywienia osób starszych.

Często przyjmowanie odpowiedniej ilości posiłków jest zaburzone przez infekcje żołądkowo-jelitowe, ponadto osobom starszym nie zależy na dostatecznej podaży płynów, którą senior powinien przyjmować co najmniej 2 litry dziennie.

Wartości odżywcze i energetyczne w diecie osób starszych – ile

Osoby starsze są zazwyczaj mało aktywne fizycznie. Metabolizm również się zmienia, więc wymagania energetyczne różnią się od przeciętnego dorosłego.

Zaleca się, aby kobiety po 65. roku życia, prowadzące umiarkowanie aktywny tryb życia, spożywały około 1700 kcal/dobę. W przypadku mężczyzn zapotrzebowanie na energię wynosi około 1950 kcal.

Zaopatrzenie w energię powinno być dostosowane do stylu życia. Osoby aktywne powinny zadbać o spożywanie większej ilości kalorii, a z drugiej strony – prowadząc siedzący tryb życia – nadmiar energii może powodować otyłość, cukrzycę i choroby układu krążenia.

Proporcje składników są ważne w dostarczaniu energii:

1. 50-60% energii powinno pochodzić z węglowodanów. Węglowodany – powinny być w większości złożone, pochodzące z warzyw, makaronu i pieczywa pełnoziarnistego. Warto również wzbogacić dietę o rośliny strączkowe.
2. 25-30% z tłuszczów, szczególnie zwracając uwagę na źródła nienasyconych kwasów tłuszczowych, ograniczając spożycie tłuszczów zwierzęcych. Dobrym źródłem tłuszczu dla osoby starszej będą ryby morskie, olej lniany lub oliwa z oliwek.
3. 12-15% z białka. Doskonałym źródłem pełnowartościowego białka będą chude białe mięsa, ryby, nabiał o obniżonej zawartości tłuszczu, tofu.

Jakie witaminy i minerały?

Niezróżnicowana dieta, spożywanie niewielkiej ilości warzyw i owoców może prowadzić do niedoborów niektórych witamin i minerałów. Ponadto składniki odżywcze są gorzej przyswajalne w starszym wieku, dlatego warto zwrócić uwagę na ich wystarczającą podaż.

U osób powyżej 65 roku życia należy pamiętać o suplementacji witaminy D, ponieważ nie jest ona dostarczana do organizmu na drodze syntezy skórnej. Witamina D wraz z wapniem w odpowiednich ilościach (20 mcg witaminy D i 200 mg wapnia dziennie) pomaga zmniejszyć utratę minerałów kostnych u kobiet po 50. roku życia. Niska gęstość mineralna kości jest czynnikiem ryzyka złamań kości spowodowanych osteoporozą. Taka sama ilość witaminy D pomaga zmniejszyć ryzyko upadków spowodowanych m.in. osłabieniem mięśni. Upadki są czynnikiem ryzyka złamań kości u kobiet i mężczyzn po 60 roku życia. Witamina D, nawet w mniejszych ilościach, korzystnie wpływa na funkcjonowanie układu odpornościowego.

Choroby układu pokarmowego mogą również wpływać na niedobór witamin z grupy B (np. B12, B1, B2, B5). Brak niektórych z nich może prowadzić do anemii. Witaminy te są również potrzebne do prawidłowego funkcjonowania ośrodkowego układu nerwowego.

Witaminy A i C o właściwościach antyoksydacyjnych chronią komórki przed stresem oksydacyjnym i wspierają układ odpornościowy.

Niestety osoby starsze narażone są również na niedobór żelaza, często spowodowany niedostateczną podażą tego minerału w posiłkach lub przyjmowaniem leków, które mogą niekorzystnie wpływać na jego wchłanianie.

Dieta podczas hospitalizacji

Osoby starsze zagrożone utratą masy mięśniowej powinny szczególnie zadbać o odpowiednią podaż białka w okresach hospitalizacji, które prowadzą do unieruchomienia pacjenta. Również w okresach pooperacyjnych odpowiednia ilość białka w diecie przyspiesza regenerację uszkodzonych tkanek i gojenie się ran. Warto pamiętać, że osoby niedożywione nawet 5 razy częściej cierpią na odleżyny!

Materiał powstał we współpracy z Nutramil Complex.